Meergeneratiepleinen

Door redactie | 13 november 2019

Van geboorte tot dood op één adres

De samenleving valt steeds meer in gescheiden segmenten uiteen: werkenden, kinderen, ouderen… Dat kan anders, meende een groep ouders in het Duitse München tien jaar geleden. Vanuit hun gedachte ´voor elkaar en met elkaar leven´ onstond een Meergeneratieplein (Mehrgenerationenplatz). Dit heeft de oppervlakte van twee hectare (ongeveer vier voetbalvelden) en omvat inmiddels een vrijeschool, vrije kleuterschool en peuteropvang en een wooncomplex van tachtig appartementen. Een enorm én een uniek project.

Tekst: Hester Anschütz

Op de winterse zaterdag dat de Vrijeschool München Südwest een open dag heeft, zijn de wegen met een dun laagje ijs bedekt. Voor auto´s en voetgangers is het levensgevaarlijk om vroeg de weg op te gaan. Toch staan er om 8 uur ´s ochtends al aardig wat mensen bij de voordeur van de school te wachten tot ze door medewerkers worden meegenomen voor een rondleiding door de gebouwen en over het terrein. Dit zegt iets over de aantrekkingskracht van het Meergeneratieplein waar deze vrijeschool deel van is. Het is een uniek project binnen Duitsland, zo niet binnen Europa. “Meergeneratiehuizen zijn in Duitsland overal bekend,” zegt Anke Merk, initiatiefneemster van het eerste uur, bewoner van één van de appartementen in het wooncomplex en sinds vijf jaar bedrijfsleidster van de vrijeschool. Een Meergeneratiehuis bestaat meestal uit één woonhuis, waar jonge en oudere generaties gezamenlijk wonen of het is een gezamenlijke open ´huiskamer´ (zie kader). “Wij wilden hier een plek creëren waar je bij wijze van spreken van geboorte tot dood op één adres kunt blijven wonen. Dat bestaat volgens mij nergens anders.”

Bloedband
Het begon allemaal tien jaar geleden met zeven ouders die graag voor hun schoolrijpe kinderen een nieuwe vrijeschool wilden oprichten. “We raakten hierover in gesprek en kwamen tot de conclusie dat we meer wilden dan alleen een nieuwe school,” vertelt Merk. Want tijdens de gesprekken onstond het bewustzijn van de segmentering van de huidige samenleving. “Je hebt de groep werkende mensen, je hebt de jonge kinderen en de oude mensen en die twee laatste groepen vallen vaak wat buiten de boot. Zeker in een dure stad als München moeten ouders vaak allebei werken om alles te kunnen betalen, maar de kinderen lijken hiervan steeds vaker het slachtoffer te worden en de ouderen zijn veelal ook een vergeten groep; wie zorgt er voor hen?”

Het idee ontstond om een moderne variant van het Afrikaanse gezegde ´je hebt een heel dorp nodig om een kind op te voeden´ te creëren, door een plek te maken waar meerdere generaties samen konden wonen, naar school gaan en samenleven. Het moest een plek worden waar mensen sociale verbintenissen kunnen aanknopen die niet op basis van bloedbanden tot stand komen, maar uit eigen vrije keuze. Het is de gedachte die Rudolf Steiner in 1898 als zogeheten ´sociologische basiswet´ beschreef: de mens heeft zich door de eeuwen heen van groepswezen tot zelfstandig individu ontwikkeld en maakt in onze geïndividualiseerde samenleving zijn eigen keuzes.Wat mensen gezamenlijk doen, wordt steeds minder vanzelfsprekend en het sociale weefsel van een samenleving moet bewust door mensen worden gevormd.

De eerste officiële stap om een vorm van dit sociale weefsel in München tot stand te brengen, werd in 2010 gezet door de Förderverein Freie Waldorfschule München Südwest e.V. op te richten. De groep ouders ging op zoek naar een geschikte locatie voor hun grote ideaal en bekeek 85 locaties in en om München. Uiteindelijk vonden ze met hulp van de gemeente de huidige locatie: een voormalig festivalterrein.

Bouwplannen
In de afgelopen zes jaar verrezen er op die twee hectaren braakliggend land een oranje en een geelkleurig schoolgebouw van diverse verdiepingen en een roodkleurig Kinderhuis, waarin sinds twee jaar peuters en kleuters onderdak hebben gevonden. Een jaar geleden werd de bouw van het meest recente onderdeel van het plein afgerond: het woonblok, dat zich aan de zijkant van het terrein over de gehele lengte naar achteren uitstrekt en dat aan tachtig appartementen onderdak biedt.

Wat er aan gebouwen is neergezet, is behoorlijk indrukwekkend, maar het grootste schoolgebouw moet nog komen. Dit hangt nog uitsluitend in bouwplannen aan de muren op de begane grond van de vrijeschool en zal de school de ruimte geven om naast een basisschool ook voortgezet onderwijs tot en met het eindexamen te kunnen aanbieden. In dit gebouw komt ook een grote zaal, waar iedereeen gezamenlijk voor jaarfeesten of andere evenementen kan samenkomen. “Hopelijk krijgen we het geld bij elkaar voor een echte theaterzaal,” zegt Anke Merk. De start van de bouw staat in september 2017 gepland.

Wie zo veel wil bouwen, heeft nauwelijks tijd voor iets anders, lijkt het. Om de werkbelasting niet te ver te laten oplopen, koos de Förderverein van de vrijeschool er dan ook in 2010 al voor om het verhuren van het wooncomplex aan een partnervereniging over te laten. “We hebben ons deel van de grond aan de vereniging Wogeno München verkocht,” vertelt Merk. Deze stichting verhuurt huizen in een soort koop-huurconstructie, waarbij bewoners een percentage eigen geld investeren, om zo een garantie te krijgen dat hun huur voor tientallen jaren gelijk blijft. Dat betekent betaalbare huren voor alle lagen van de bevolking en een nieuwbouw met aandacht voor verantwoord en ecologisch bouwen.

In het wooncomplex is een blindenwoongroep ondergebracht, een begeleidwonenproject voor jongeren en er zijn diverse gemeenschappelijke ruimtes, zoals een ruimte met keuken, een groot dakterras en een gastenappartement voor bezoek.

“Het wonen hier verplicht niemand ertoe deel te nemen aan activiteiten van het Meergeneratieplein,” benadrukt Merk. “Wat hier ontstaat aan sociale verbanden, ontstaat uit vrije wil.”

Samen zingen
Hoewel het project zichtbaar nog in de bouwfase is – overal in de gebouwen ruikt het nog ´nieuw´ en het terrein rond de gebouwen ligt voor een groot deel nog braak – beginnen de sociale contacten over en weer te onstaan. “Er komen bijvoorbeeld steeds meer mensen voor het middageten naar de mensa van de school. Een tijdje geleden kon je altijd nog wel aanschuiven, maar inmiddels is er zo veel belangstelling dat je op vrijdag voor de week erop moet reserveren,” vertelt Daphne König, vierdeklaslerares en ouder van twee kinderen op de school. Ze merkt dat er steeds meer kleine verbindingen ontstaan tussen de mensen. De tuin biedt bijvoorbeeld veel potentieel om gezamenlijk iets te doen. “De vrijeschoolklassen bewerken de tuin tijdens hun tuinbouwlessen, maar vaak zijn vruchten en groente rijp om geoogst te worden als er net zomervakantie is,” aldus Merk. “De bewoners kunnen dan van de oogst genieten, in plaats van dat alles hier verkommert.” Verder musiceren ze samen, vieren jaarfeesten, organiseren lezingen en elke dinsdagavond is er een koor van leraren, ouders en omwonenden. Ook met een bejaardentehuis dat naast het Meergeneratieplein staat, zijn over en weer contacten aangeknoopt. König: “We voeren er sinds drie jaar het kerstspel op, meerdere klassen hebben er kerstliederen gezongen en we hebben er Sint Maarten gevierd. Niet alle kinderen hebben nog opa´s en oma´s in de buurt en dan is zo´n ervaring belangrijk.”

Goede geest
De pioniersfase van het Meergeneratieplein is voorbij, is de ervaring van diverse medewerkers van het project. Ze zitten nog volop in de bouwfase, maar bevinden zich tegelijkertijd in een volgende fase, die van het zoeken naar structuren, naar samenwerkingsverbanden en hoe je het gezamenlijk leven sociaal regelt. “Dat is niet altijd gemakkelijk,” zegt König. Soms lijkt de weg naar de realisatie van het ideaal sterk op een tocht over de spekgladde wegen van de open dag van de school. Toch heeft ze het gevoel dat er een goede geest rond het initiatief heerst. “Die wil dat het hier goed gaat, ook als het eens wat moeilijkzamer verloopt. Er is nog heel veel te doen, maar onze idealen krijgen langzamerhand vorm.”

Een woonkamer voor iedereen

Het concept van meedere generaties die samenleven of gezamenlijk dingen ondernemen, bestaat in Duitsland al sinds de jaren zeventig. Meestal is dit een woonhuis of een buurthuis waarin generatie-overschrijdende activiteiten worden ontplooid. De omvang van het project in München en de combinatie van een school, kinderopvang en appartementen bestaat nergens anders in Duitsland.

In Nederland is het concept van een Meergeneratiehuis nog nauwelijks bekend. In het woon- en werkcomplex de Biotoop in het Groningse Haren bestaat het Meer Generatie Huis Haren, naar Duits model. In ´de huiskamer voor alle inwoners van Haren´ kun je van maandag tot en met donderdag overdag binnenlopen voor koffie en een praatje, mensen koken en eten soms met elkaar en worden er diverse activiteiten georganiseerd, zoals een cursus ´werken met smartphone en tablet´ of ´Arabisch voor beginners´ en de creatieve middag met Tante Lovis.

Meer weten?

Bronnen: